Југославија-еднопартиски систем и животот во тоа време

Зошто Југославија беше СТАБИЛНА, СИЛНА ДРЖАВА


​

Југославија беше држава која се распадна од внатрешни причини со голема странска помош и поттикнување. Најголема воена сила во регионот, една од ретките кои произведуваат воени авиони и тенкови, економски стабилна, безбедна, со исклучително мала невработеност под 10%, на ниво на сегашната европска просечна стапка на невработеност од 6-7%, со бесплатно здравство и школување, со институции за градење и одржување на културниот и национален идентитет, и со граѓански слободи кои беа средина помеѓу комунизмот на исток и демократијата на запад.

Југославија беше сојуз на држави, републики, во која за прв пат се формираше современата држава Македонија, како и самостојните држави Републики Словенија, Босна и Хрватска, а Црна Гора ја поврати својата државност загубена во 1918 година. Практично, пред СФР Југославија, од шесте Републики само Србија и Црна Гора имале независни држави пред СФРЈ, и тоа во последните 500 години. Сите Републики од Југсолавија станаа самостојни држави, но и Косово кое немаше статус на Република но, по воениот конфликт во 1999 година и бомбардирањето на НАТО, и Косово прогласи самостојна држава иако не беше Република.

Распадот на Југославија се поттикнуваше преку верски поделби и судири водени од 1991 во Словенија, па се до 2001 година во Македонија, а дури потоа национални причини за распадот. Факт е дека од Југославија, со своја еднострана одлука, први излегоа католичките држави Словенија и Хрваатска кои денес се единствени примени во Европската унија. Војни помеѓу исти верски заедници, немаше.

Но, она по што се памети Југославија со генерации е нејзината бебзедност, наука и култура, економска сила и потенцијал. Силна држава, и одговорна во која речиси и да немаше невработени, а од платата се купуваше стан и се одеше семејно на одмор. Со фабриките и големите компании стопанисуваа и управуваа работниците.

Оние кои сакаат да зборуваат против таа Југосоавија често пати спомнуваат дека сето тоа е создадено со големи долгови кон странство. Но, фактите не зборуваат така. Последниот југословенски премер, Хрватот Анте Марковиќ, го заврши својот мандат со 22 милијарди американски долари надворешен долг. За споредба, денес Македонија има долг кој е 60% од нејзиниот БДП.

Денес, во 2020-та годоина шесте републики од СФРЈ заедно, имаат долг кон странство од неверојатни 150 милијарди долари! За разлика од Југославија, денес ниту една самостојна држава од бившите Ју републики нема издатоци за војска, полиција, инфраструктура и социјални фондови како Југославија и има три или пет пати поголеми долгови. Прашањето е, каде отидоа парите што ги имаат овие, демократски власти?.

Денес Словенија, сама, има долг од околу 48 милијарди долари! Ако се пресмета инфалцијата и куповната моќ во 1990 и во 2020 година каде тогашната и сегашната вредност на доларот се помалку од 1:2 , излегува дека Словенија сама денес има поголеми долгови отколку десет пати поголемата Југославија до 1990 година! Србија има надворешен долг околу 30 милијарди долари, Македонија околу 9 милијарди долари, Црна Гора околу 8, Босна околу 5 милијарди, а Хрватска како и Словенија има околу 49 милијарди долари долг.

Денес, освен Словенија, ниту една државата од Хрватска до Македонија нема подобар стандард, поголема безбедност, стабилно и бесплатно здравство, а особено нема инвестиции и економски капитал поголем отколку во времето на Југославија. Невработеноста кај сите нив, освен во Словенија (8%), е поголема од југословенското време.

Во поранешна Југославија се произведуваше скоро сè, „од игла до локомотива“, буквално. Југословеснските фабрики правеле авиони, бродови, автомобили, камиони, оружје, дури и компјутери во тоа време. Секако имаше и регионално значајни компании кои произведуваа храна, облека и секакви други потреби, но најмногу од нив веќе не постојат, најчесто намерно фрлани во банкрот за новосоздадените олигарси во демократијата да ги купат за мали пари и да ги избркаат работниците. Олигарсите потоа и денес станаа власт, а политичарите нивни соработници.

Со цел да се потсетиме на тие времиња, направена е мапа на сите поголеми компании што постоеја во денешна Србија, Босна и Херцеговина, Хрватска, Македонија, Словенија и Црна Гора. Мапата наскоро стана вирална, па е објавена на социјалните мрежи и од граѓани и од разни медиуми.

За денешни услови и еконосмки развој таа мапа на големи југословенски компании со регионалмо значење, а и пошироко, изгледа како сон за властите на сегашните демократски држави кои произлегоа од распадот на Југославија. Сите тие гиганти вработуваа од 1.000 до 30.000 вработени во некои од тие фабрики и компании! Денес, вест на месецот е ако се отвори фабрика со 500-1000 вработени.

Во Босна и Херцеговина, ТАС го произведуваше популарниот Голф на Фолксваген, но и Фолксваген Буба во тогашниот УНИС. Фабриката за мотори во Сараево е уште еден од гигантите чијашто фабрика беше украдена и уништена за време и по војната. Во Вогошќа, покрај ТАС, имаше и фирма Претис, лидер на наменската воена индустрија во Босна, каде што се произведуваше муниција.

ФАС 11 Октомври од Скопје произведуваше автобуси, како и Икарус од Панчево. ФАП од Прибој и ТАМ од Марибор произведоа тешки и стандардни камиони, а лесни транспортери излегуваа од Застава во Крагуевац. Застава произведуваше приближно 200.000 автомобили годишно. Автомобили произведуваа и ИМВ од Ново Место од каде излегуваа Рено модели, како и Цимос кој произведуваше за Цитроен и Опел во ИДА Кикинда.

Само 9 држави, во светот, во тоа време, имаа производство на свои воени авиони и тенкови, Југославија беше една од тие девет.

Соко Мостар беше гордост на воената авиоиндустрија, чие производство беше исто така во БиХ, а имаше и државна фабрика за авиони во Краљево. Фабриката за вагони беше во Славонски Брод, а во Хрватска, со оглед на пристапот до морето, имаше најмногу бродоградилишта. Уште едно градилиште на бродови беше во Црна Гора, но и во Србија. Бродоградилиштата во Хрватска – Уљаник во Пула и 3 мај во Риека беа на светско ниво и произведуваа најголеми прекуокеански бродови за странски клиенти.

Југославија беше една од само петте земји во Европа кои имаше свои компјутери, најпознат веројатно беше Галакси, а првиот компјутер произведен беше CER-10. Искра во Словенија и Дигитрон во Истра (во Бује) започнаа да произведуваат компјутери паралелно со светските почетоци, во раните осумдесетти години

Фабриките Обод, Цер, словенечките Горење и Искра, Руди Чајавец, ЕИ Ниш произведуваа електрични уреди, телевизори, радија, грамофони, касети и фрижидери…, а Борац од Белград произведуваше и машини за еспресо. Во Македонија, во Битола се произведуваа Фрижидери Кончар, делови за автомобили, а Македонија со Астибо, Тетекс, Битолатекс, Готекс, Македонка Штип, Отекс… беше трета во Југославија според капацитети на производство во текстилната индустрија. Само во наголемите македонски текстилни фабрики беа вработени околу 30.000 луѓе, дополнително во уште десеттина помали фирми.

Југословенските текстилци работеа за Леви Штраус (Вартекс), за Адидас (Метлика), Босс (Крагујевац), Пума (Борово), Вранглер се произведуваше во Македонија… Подравка, со својата Вегета, покриваше дури 20% од вкупното светско производство на тој вид зачин.

Југославија ги имаше најдобрите и најголеми градежни компании од Истанбул до Виена, кои имаа од 5 до 20.000 вработени, и градеа низ Европа, во СССР, на Блискиот исток, во Африка… Македонските градежници од Пелагонија, Бетон, Илинден, Гранит… вработуваа заедно над 20.000 луѓе и беа битен дел од тој југословенски градежен гигант.

ЕИ Ниш беше еден од најдобрите светски производители на лампи за радио и ТВ приемници (ги инсталираше и Филипс) и започна со производство на ТВ приемници во боја пред јапонскиот Сони… А ова се само некои од битните фабрики што постоеја во Југославија, и тоа мал дел, а беа од светски ранг.

За да знаат денешните генерации како Југославија се грижеше за своите работници: големите фирми, секако и во Македонија, имаа свои амбуланти, библиотеки и градинки за грижа на вработените и нивните деца. Солидарни фондови од кои се плаќаше за сложени лекувања, стипендии, помош од пожари или несреќи кои се случиле на некој од нивните работници. Ефтин одмор на море, бања, езеро или планина беше достапен за најголем дел од работниците затоа што големите фирми имаа свои одмаралишта или закупи за таа намена.

Долг е списиокот за макар површен опис на економскиот и социјален потенцијал на Југославија и за една книга, а уште помалку можен во новинарска тема но, и ова е доволно да се добие претстава за состојбите. Накусо, шесте Републики создадоа нови шест (плус Косово) класи политичка елита која за себе обезбеди богат живот и привилегии но, за жал, не успеа да создаде и остави зад себе ни четвртина од она што беше изградено, произведувано, обезбедено за децата, болните, пензионерите, работниците, селаните, учениците и студентите… што го можеше Југославија. А од 1990. до сега поминаа – 30 години.

Југославија имаше нобеловци, светски и европски шампиони во низа спортови, научни институти од европски ранг… Денес, некогашните југословени се славни само во црната хроника.

Што ќе напише некоја идна генерација за економските, безбедносни и социјалани успеси на државите кои произлегоа од распадот на поранешна Југославија? Спискот, за овие 30 години, ќе биде мал.

Правевме војни, убиства, уривавме, крадевме и препродаваме цели фабрики, делевме милиони откази, уништивме институции за култура, уметност и наука… затоа да не се носеле одлуките во Белград каде имавме, сите шест, свои равноправни претставници. Која важна државна одлука, денес, се носи самостојно во Скопје, Белград, Загреб, Подгорица, Сарајево или Љубљана?!

 

Сум за.
Сите народи ги почитувам и прифаќам онакви какви што се.
Со сите доблести, маани и недостатоци.
Најидеално би било да постои само една држава во цел Свет ако јас се прашувам.
Границите и онака се фиктивен конструкт.

 

Нема поента да се дискутира за ова сега. Останаа неспособните Македонци сами на себе во еден обид од држава, Југославија нема да се врати. Знам дека сакате во сојуз со Србија што мене не дека ми пречи, но тоа нема да му се допадне на Западот, би предизвикале балканска војна за да го стопираат руско-кинеското влијание.

 

И ти ако знаеш што сакаш
Апсолутна држава, апсолутно едноумие. Навистина би било идеално за слободоумни како тебе? Една влада за сите?

Нема врска иначе. Југославија ја биваше оти беше на средина, ни исток, ни запад, ни лево, ни десно. Сега се е екстремно, и екстремно лево, и екстремно десно, нзс од две зла постои ли помало

 

Најјак ми е е еден повозрасен познаник кога ќе почне да ми раскажува за југославија, за нејзината убавина, мирот, спокојоит, па ќе почне да прееовеличува како и останатите негови врсици, па како немало злоба во луѓето демек се било мед и млеко совршенство, па идат предностите шо ги имале тие (или шо мислеле дека ги имале, односно шо така им кажувале) како граѓани на Југославија.... Па тоа дека бугарите пари и пари давале за југословенски пасош оти бил многу познат и признат насекаде, со југословенски пасош каде сакаш можиш да одиш а тој кутиот до Ниш има само отидено и така во куг.... Испрани мозоци.

 

Зошто размислуваш така, ти не си космополит?
Не замина надвор од Македонија за да градиш ,,una faca una rasa" ставови?
Апсолутна држава кога пишуваш делува како да реферираш на тоталитаризам, а јас за тоталитаризам не сум.

Една држава не мора да значи ригидни правила и еднопартиски систем.
Си чула за митолошка Атлантида?
Таква држава сакам, во некои многу далечни, футуристички времиња.
Не овие на нео - фашизмот.

 

Па дека претпоставувам што сакаш, а гледам што се сервира, затоа зборам де.
И другарите од тоталитарната држава, во розев целофан ти ја сервираат, не знам оти не им веруваш
Не мора еднопартиски систем, само едноНЏО систем е доволно
Сум чула јас и за ентерпрајз, ама изгледа различни сф концепти им се интересни.

 

Не сум јас за идејата на Квазимодо Шваб, Меркелка и остала багра со две ноги во пензија.
Ни сум за таков ен - џи - оу уз завиен капиталистички ентерпрајз.
Мислев толку ме знаеш?
Иначе, оф топик, ама за шест месеци би ти рекла да се вратите навака сс фемили.
Кај нас тоа енџиоуто ќе заврши, ама кај вас така малце...ќе стегне.
Така викаат, што знам јас нели.

 

ЈаА, не, вие со Русија ќе војувате.
Ќе си одам јас на морето, ако игра морската земја ко што збори претседателот.

За истото збориме иначе, не знам оти не се разбираме.

 

Се разбираме бре.
А, за ова другово другарка Славјанка да ја прашаш, вајда не ги испила апчињата сабајле.

 

Па, не кажал нешто погрешно. Многу поголема хармонија имало кај луѓето. Многу поголема слобода имало за обичниот граѓанин и поголема сигурност. Дедо ми отсекогаш знаеше да каже дека во Југославија каде ќе си оставел нешто, таму ќе си го најдел. Денес, точак во зграда го чуваше другарот, врзан, и му го украдоа.
Тогаш биле и поефикасни службите, наместо денес што се.
Луѓето во фабриките работеле далеку помалку од денес. Ако тогаш на една операција имало по 3, денес 1 човек ја работи нивната работа за да се максимизира профитот.
Сите работници имале права на одмори, празници, К-15, летувања и што се не. Немале луксузни одмори ама сите можеле да си приуштат одмор во Црна Гора, Хрватска, или Охрид. Од фирмите исто така добивале бесплатни станови, или им биле далеку субвенционирани. Во таа Југославија 90% од цела инфраструктура што денес постои била направена во Македонија. Болници, патишта, коридори, железници, касарни, театри, музеи, мостови.
Денес не можат истите само да ги репарираат и одржуваат. Фасада ќе им сменат и се фалат како којзнае што направиле.
Имало домашно производство кое било далеку поквалитетно од денешното и кое сеуште работи. Сите апарати по болниците од тогаш се. Новите и што ги набавуваат, почесто им се расипуваат од старите.

Тогаш луѓето носеле квалитетна облека. Најпопуларни фармерки биле Levi's 501 и Wrangler. Adidas патики било нешто вообичаено и нормално.
Денес максимално достигнување е купена роба од Зара, произведена во Бангладеш, или третокласна турска роба од Waikiki и Koton. И тоа како луксуз се претставува.

Тогаш доаѓале Бугари, Пољаци, Чеси во Македонија да продаваат роба на тезги. Буквално да молат за нешто да им купиш за да имаат некое паре да преживеат.
Сега наши работници се молат да одат во Чешка, Словачка да работат во фабрики за 3 евра саат.
Се молат за бугарски пасош и му го менуваат идентитетот на дедо им, кој сигурно во гроб се превртува како ветерница за да одат во Германии, да работат по фабрики, да пакуваат пакети.

Тогаш дедо ми со обична работничка плата можел да отиде во Грција на одмор без проблем и да ужива таму. Не луксузно, ама лагодно. Денес истото, ако не и полошо едвај може да си го дозволиш со факултетска плата.

Со Југословенскиот пасош можеле насекаде да одат. Тоа е факт. Бил еден од најдобрите пасоши, со најголема слобода во тоа време.
Да, ниту тогаш не патувале сите. Како човекот кој го кажа што бил само до Ниш. Ама денес ниту толку не можат да отидат повеќето од луѓето кај нас.
Сега викенд во Белград се нуди како туристичка дестинација по туристичките агенции, а тогаш било нешто вообичаено и нормално.

И за крај. Тогаш сме биле почитувани, сме имале дигнитет и сме оделе со високо дигнати глави. Македонецот бил ценет, и во рамките на државата, и вон нејзините рамки.
Денес, надвор не сметаат како треторазредни луѓе, а дома веќе одамна сме на второ место.

 

-обичниот народ немал никаква слобода на говор, знаеме многу добро кој се заврши на Голи Оток

- точно, најпопуларни фармерки биле Левис и Wrangler затоа што само такви имало на пазарот.

- си пишал максимално достигнување биле Зара, Котон, Ваикики ама денес не се само овие фирми, имаш да бираш и бираш гардероба, разноликост , а фирмите сами си одлучуваат во која земја ќе се изработуваат нивните производите ради поефтина работна рака, ако треба и во најсиромашните земји нека се произведува и пак бенефитот за таа сиромашна земја ќе е огромен зошто се вработува работна сила.
еден гигант ко Apple се произведува во Азија не пак за останатото. Што значи од двете страни има вин вин комбинација.

-тогаш на машина работеле 3, а сега еден колку само смешна споредба, епа размисли убаво зошто е тоа така? Технологијата оди напред се усоврши, не е иста машината од времето на дедо ти и сега.

- и најтрагичниот момент кога ќе слушнам за време на комунизмот се изградиле болници, кина, театри…епа тука се гледа колку сме бедни, а денес и покрај поминати 50-60 години ништо не е ни инвестирано ни изградено, а за тоа се криви властите кои ние како народ ги бираме.

Лесна му земја на дедо ти, да беше жив ќе ти пишев да го прашаш ако толку им било убаво зашто гласале за самостојна држава? 95%

Уште ова, муабетов со точаков ме насмеа, па во тоа време ретко и кој имал точак-исто ко денес в гаража да имаш порше (и јас вака ко тебе со постариве генерации си правам муабет—“ ее во мое време еден точак да имав сите женски ќе беа мои, не вие младиве збеснати со коли “)

 

- На Голи Оток завршиле околу 1000 Македонци. Колку завршиле во Гулази, во затвори низ Франција, Англија, Америка? Знаеш ли колку само имало судења, погубувања и затворања после војната? Нема ниту една држава "чиста" во тој период.
И не, ништо не е сменето ниту сега. Гледај ја "лулката на цивилизацијата", Америка како го затвори и ќе го погуби Џулијан Асанж. Човек кој им ги откри сите злодела што ги правеле.
Оди и сега во Атина или Софија и удри еден протест за ослободување на Егејска/Пиринска Македонија. Да видиш како ќе постапат со тебе.

- Такви имало и биле со далеку повисок квалитет од овие денес. И што е побитно скоро секој можел да си ги дозволи. Денес имаш избор, ама немаш пари. Колку луѓе може да купат ајфон?

- И покрај тоа што е сега роботизирано, нормите се едно 10 кратно зголемени и работникот работи многу повеќе од тогаш, а зема помали примања. Зошто е тоа така? Нели ако се бара помалку работна рака и се роботизира светот треба да се има поголем приход и подобар живот за грото од населението? А, да. Затоа што сега 1% се ултра богати, а 99% ултра сиромашни. Тогаш било подобро распределено богатството.

- Се градело тогаш затоа што државата била поставена на добри и солидни темели, имало производство, имало добра економија, се вложувало во образование и се поставувале прави кадри на право место. Што имаме денес?

- Гласал затоа што повеќе не постоела Југославија. Се распаѓала. Имало војни во Словенија, во Хрватска, а набрзо почнала и војната во БиХ. Не дека се имало друг избор освен да се бара независност. И сме имале крајно голема среќа да ја добиеме без капка крв. И кога веќе така сме ја добиле, што направивме денес од тоа?
Ама еве и после 30 години од падот на Југославија, уште ја бараат назад. Сигурно оти не чинела...

 

@tel-ef да си научиш нешто

бај д веј, ја би пак да сме СФРЈ иако не сум живеела тогаш.Боље комунизам него ,,капитализмов”
Само џабе пошо новиве генерации.Од 1991 навака сме покварени до даска од роџења, а и стариве одлепуваат.
Едино да се роди некој ко Тито пак и да стави сѐ под конец

 

Како можеш да пишеш само 1000души? Или овој податок само што го изгугла така? Знаеш ли кој се наши дејци македонци завршија на Голи Оток и тоа без кривична одговорност?? Продолжи да гуглаш за да научиш.

Ме прашуваш во Казахстан колку можат да си дозволат ајфон?? Зошто овде кај нас во Македонија малце е ако ти пишам дека секој втор има ајфон.

и кај нас се гради на велико, имавме партија која му го смена личниот опис на Скопје, имавме една од најбогатите партии во Европа, значи се имаше пари ама лошо распределени- пак ќе ти пишам крив е народот кој имаше опција.

секое добро-тука завршувам зошто ниту еден податок кој веќе не го знам не може да ми го смени мислењето, а уште пожално според мене е што имаме младина која бара да се врати комунизам- систем кој ти диктира што да се произведува, како и за кого- тоа значи ставање на оклоп и сечење на крила
Поздрав

 

Ме мрзи да читам сега
Вчера коа барав која е таа Југославија 2001 што се распаднала, излезе дека е СРЈ, не СФРЈ
И што е ова покварени сме биле после 1991 генерациите... Абе непостои покварена генерација, сите сме еднакви, исти, паметни и сѐ најдобро

 

Ете пошо сме паметни
Ги болдирав
А ако пишеш само СФРЈ
Ќе дознаеш
Мора да го научиш тој податок.Срамота е да не знаеш

 

Па официјално се околу 800, неофицијално се 1000. Колку мислиш ти дека биле? Знаеш колку биле во Грција праќани Македонци? Во Бугарија? Албанија?
Сакам да ти кажам дека во тоа време после војната секаде имало затвори, кампови и секаде се кршеле граѓанските права.
Па во Америка имало кампови за Јапонци. Ги собрале сите од западниот брег и ги однеле во пустините. Ни криви, ни должни. Само оти се Јапонци.

Кај нас најкорисен модел на ајфон е оној од пред 5 години кој сега кошта 200 еур. И тоа имаат 15% ајфони во МК, дури и помалку. Останатите се со Андроид. Има повеќе луѓе што немаат канализација во куќите отколку луѓе што имаат ајфони кај нас.

- Се градеше, стиропор. Оди види ги какви се тие градби после 5-6 години. Фасадата се распаѓа. Во МНТ им течеше од кровот... Битно ги украдоа парите. Болница нели ќе правеа, нов клинички центар... Уште чекаме.

Партиите кај нас се ужас. И едните, и другите. Ниту едни немаат направено ништо добробитно за народот овде. Се опљачкаа, украдоа, уништија.

Во Југославија немало Комунизам, туку имало Социјализам. Огромна разлика. Инаку тој систем е подоцна превземен од Скандинавските земји и од ЕУ. Буквално се темелат нивните системи на тој на Југославија.
Не дека тој систем цветал. Ама да кажеш дека капитализмов денес чини...

 

Ето ти поновооо
Зошто вакви општи работи да пребарувам не знам, ама што да ти правам кога тераш инает. Еве прашај ја мајка ти или татко ти и ќе ти кажат. Пикни си во глава барем тоа што гледаш на сликата, не мора да ми веруваш. И стварно не знам зш се замараш бе маче, не си само ти родена после распад на СФРЈ, еве и јас сум и една копа други, и што ни фали, најдобри сме.